Η Νύχτα της Χρυσής Πεταλούδας

Ίσως να μην επισκεπτόταν την Αλεξάνδρεια αυτή τη φορά. Θα πήγαινε στην πόλη των χαλίφηδων, θα συγχρωτιζόταν με ποιητές και φιλοσόφους και θα αναζητούσε καινούργια βιβλία στον Οίκο της Σοφίας. Θα πήγαινε στη Βαγδάτη, την πολιτεία που θα είναι πάντοτε δική μας. Την πολιτεία που δεν θα πέσει ποτέ.

 (Ένας Σουλτάνος στο Παλέρμο, 2005)

 του Μιχάλη Δελαγραμμάτικα

Με τη “Νύχτα της Χρυσής Πεταλούδας” (Verso 2010 – Άγρα 2011) ο Ταρίκ Αλί κλείνει τον μεγάλο αφηγηματικό κύκλο που άνοιξε το 1993 όταν κυκλοφόρησε το πρώτο βιβλίο της Πενταλογίας του Ισλάμ. Γραμμένη παράλληλα με την ανάπτυξη των σύγχρονων σταυροφοριών για τον έλεγχο της μέσης ανατολής και την ανάπτυξη του φαινομένου της Ισλαμοφοβίας σε Ευρώπη και ΗΠΑ, η Πενταλογία του Ισλάμ, έδωσε τη δυνατότητα στον Ταρίκ Αλί να μιλήσει όχι απλά για τους σπουδαίους πολιτισμούς που αναπτύχθηκαν στην ιστορία του Ισλάμ αλλά και να απαντήσει στο ιδεολόγημα του πολέμου των πολιτισμών, από την σκοπιά του μαρξιστικού ουμανισμού.

Η πλοκή του βιβλίου περιδυνίζεται ανάμεσα σε τρείς εποχές. Η πρώτη είναι το δεύτερο μισό του 19ου αιώνα και αφορά την ιστορία της οικογένειας του Ντου Γενξιού, πρόγονου την Γίντι, της Χρυσής Πεταλούδας, ο οποίος ηγήθηκε της εξέγερσης των κινέζων μουσουλμάνων στο Γιουνάν τον 19ο αιώνα και κυβέρνησε για περίπου 10 χρόνια ως Σουλτάνος Σουλεϊμάν. Η οικογενειακή ιστορία του Γενξιού, ως ιστορική νουβέλα, δένει την “Νύχτα” με τα υπόλοιπα βιβλία της πενταλογίας. Οι άλλες δύο εποχές στις οποίες διαδραματίζεται η πλοκή είναι η Λαχώρη της δεκαετίας του 60 -λίγα χρόνια μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν, όταν ακόμα για το Πακιστάν προοιωνίζονταν ένα μέλλον ευημερίας- και η σημερινή εποχή στο Λονδίνο, το Ισλαμαμπάντ -του κατεστραμμένου σήμερα Πακιστάν- το Παρίσι και τη Νέα Υόρκη της εποχής του Τζωρτζ Μπους. Το βιβλίο είναι στην ουσία η μυθιστορηματική αυτοβιογραφία του Ταρίκ Αλί, μια κατάθεση των ατομικών και των συλλογικών του προσδιορισμών: του αριστερού διανοούμενου στο Λονδίνο, του επαναστάτη μαρξιστή φοιτητή στη Λαχώρη, του πολιτικού πρόσφυγα, του καλλιτέχνη.

Ο Ντάρα, που είναι η προφανώς ενσάρκωση του ίδιου του συγγραφέα, αναλαμβάνει ως εκπλήρωση μιας παλιάς υπόσχεσης να γράψει τη βιογραφία του Αφλατούν (Πλάτωνα), ενός ιδιοφυούς και αντισυμβατικού νέου που είχε ενταχθεί στη φοιτητική παρέα του Ντάρα στη Λαχώρη, για να εξελιχτεί στη συνέχεια σε έναν σημαντικό αλλά εκτός των κυκλωμάτων ζωγράφο. Η Χρυσή Πεταλούδα, ο νεανικός έρωτας του Ντάρα έχει παντρευτεί ένα άλλο μέλος της φοιτητικής παρέας, ο οποίος έχει ενσωματωθεί στο σύστημα φτάνοντας στο σημείο να γίνει μέλλος του Ρεπουμπλικανικού κόμματος των ΗΠΑ και να σώσει τη ζωή του Ντόναλντ Ραμσφελντ ως χειρούργος.

Εκτός όμως από τον χαρακτήρα του Ντάρα και αυτός του Πλάτωνα μπορεί να αναγνωστεί ως το άλτερ έγκο του συγγραφέα. Εάν ο Ντάρα εκφράζει την πορεία ζωής που ακολούθησε ο Ταρίκ Αλί, ο Πλάτωνας εκφράζει τους πιο βαθιούς του προσδιορισμούς και τις ανικανοποίητες επιθυμίες του. Εκφράζει τις πληγές του από την επέμβαση του Βρετανικού ιμπεριαλισμού στη χώρα του και το άγος της ανταλλαγής πληθυσμών, τη σχέση του με την ισλαμική πολιτισμική παράδοση του λαού του, την αγάπη του για την γλώσσα των Πουντζάμπι και την ποίηση που έχει γραφτεί σε αυτήν, την ανάγκη του για καλλιτεχνική έκφραση.

Αξίζει ιδιαίτερα να αναφερθεί το γεγονός ότι ενώ στα βιβλία της πενταλογίας που διαδραματίζονται στο μεσαίωνα ο πολιτισμός του Ισλάμ παρουσιάζεται ως προς τη θετική του συμβολή στην ανθρώπινη ιστορία, στα δύο βιβλία που αφορούν τον μοντέρνο κόσμο, και ειδικά στην “Πεταλούδα”, το ζήτημα της θρησκείας τοποθετείται στη σύγχρονη του διάσταση, ως δύναμη σκοταδισμού και καταπίεσης.

Όλη η πλοκή του βιβλίου αλλά και η πορεία του ίδιου του συγγραφέα κορυφώνονται μέσα από το κύκνειο άσμα του Αφλατούν, έναν πίνακα ζωγραφικής επικών διαστάσεων μέσα από τον οποίο, ο εβδομηντάχρονος πια Ταρίκ Αλί, καταθέτει στους αναγνώστες ότι το μεγάλο έργο τέχνης που δημιουργούσε τα τελευταία 20 χρόνια, η Πενταλογία του Ισλάμ, αποτελεί την παρακαταθήκη που θέλει να αφήσει στον κόσμο.

Τα υπόλοιπα βιβλία της Πενταλογίας του Ισλάμ

Τέσσερα από τα βιβλία της πενταλογίας του Ισλάμ κυκλοφορούν στα ελληνικά από τις εκδόσεις Άγρα σε μετάφραση της Παλμύρας Ισμυρίδου και ένα από τις εκδόσεις Άγκυρα σε μετάφραση του Νέστορα Χούνου:

Στον Ίσκιο της Ροδιάς (Verso 1993 – Άγρα 2002). Η ανακατάληψη του Χαλιφάτου της Κόρδοβα, από τον στρατό της Ισαβέλλας και του Φερδινάνδου, αποτελεί το θέμα του πρώτου βιβλίου της πενταλογίας. Το “αιρετικό” χαλιφάτο της Κόρδοβα, συνέχεια του οίκου των Ομεϊάδων, ήταν ένας πραγματικός φάρος της επιστήμης και της τέχνης του μεσαιωνικού κόσμου. Σε μεγάλο βαθμό παραδόθηκε στα Χριστιανικά στρατεύματα λόγω των εσωτερικών φεουδαλικών συγκρούσεων αλλά και της απροθυμίας των πιο συντηρητικών ισλαμικών κρατών της Αφρικής να προσφέρουν βοήθεια. Η βιβλιοθήκη της Κόρδοβα, με την καταστροφή της οποίας ξεκινάει ο Ίσκιος της Ροδιάς, είναι ένα από τα μεγαλύτερα πλήγματα στην ιστορία του ανθρώπινου πολιτισμού.

Το Βιβλίο του Σαλαντίν (Verso 1999 – Άγκυρα 2001). Ο κούρδος στην καταγωγή Σαλαντίν καταφέρνει να ενώσει τον αλληλοσπαρασσόμενο μουσουλμανικό κόσμο και να ελευθερώσει την Ιερουσαλήμ από τους Σταυροφόρους, θέτοντας τις βάσεις για την ελεύθερη άσκηση των τριών μονοθεϊστικών θρησκειών που έχουν κοινή βάση στην Εβραϊκή μυθολογία.

Η Πέτρινη Γυναίκα (Verso 2001 – Άγρα 2003). Ο “μεγάλος ασθενής”, η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που υπήρξε η μακροβιότερη κρατική οντότητα στον Ισλαμικό κόσμο, καταρρέει μη μπορώντας πια να διατηρήσει της φεουδαρχικές της δομές. Η αντικατάσταση της θρησκευτικής με την εθνική ταυτότητα στον χώρο που συγκροτήθηκε το Τουρκικό κράτος, καθώς και τραγωδία των ελληνικών πληθυσμών της Μικράς Ασίας, αποτελούν το ιστορικό περιβάλλον του βιβλίου αυτού.

Ένας Σουλτάνος στο Παλέρμο (Verso 2005 – Άγρα 2006). Στη Σικελία τον 12ο και 13ο αιώνα αναπτύχθηκε ένας μοναδικός πολιτισμός. Ο Σουλτάνος Ρουτζέρι, ο Νορμανδός βασιλιάς της Σικελίας Ρόγηρος ο Β’, δημιούργησε ένα καινοφανές ιστορικά πολιτισμικό περιβάλλον όπου, στα πλαίσια βέβαια μια ταξικής φεουδαλικής κοινωνίας, μουσουλμάνοι, χριστιανοί –Λατίνοι και Βυζαντινοί- και εβραίοι μπορούσαν να συμμετέχουν ισότιμα στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Τα μοναδικά μνημεία της περιόδου του Ρόγηρου και των απογόνων του, που σώζονται στο Παλέρμο και τις γύρω περιοχές, δίνουν μια εικόνα του μοναδικού -και βραχύβιου- αυτού πολιτισμού.

Από το περιοδικό Αναιρέσεις #16

Advertisement