Η μεταπολίτευση πέθανε, ζήτω η μεταπολίτευση! Η κατάχρηση ενός όρου στην εποχή των τεράτων

Tου Κώστα Γούση*

 «Στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης η ζωή έχει αξία μόνο αν είσαι αριστερός. Εάν δεν είσαι σε πεθαίνουν σε 10 μέρες. Ότι έγινε στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια του εμφυλίου αντιστράφηκε μετά την μεταπολίτευση», Α. Λοβέρδος Σεπτέμβρης 2010 στη Βουλή

«Φτύστε επιτέλους την ιδεολογική πιπίλα (η μεταπολίτευση πέθανε!)», Lupus Ec(onomicus) Δεκέμβρης 2009 στο Protagon.gr

Αν στο εξωτερικό κάθε λέξη με πρώτο συνθετικό το μετά – (post)μοντέρνο, δημοκρατία, νεωτερικότητα κ.ο.κ. έχει μια σίγουρη θέση στην πολιτική θεωρία και τον πολιτικό λόγο, στην Ελλάδα η πιο κλισέ έκφραση των τελευταίων χρόνων είναι το τέλος της μεταπολίτευσης. Για να το καταλάβει κανείς αρκεί να ψάξει στις μηχανές αναζήτησης του διαδικτύου πόσες φορές εμφανίζεται η φράση αυτή σε εφημερίδες όπως η Καθημερινή, ιστολόγια όπως το Protagon.gr ή λόγους κυβερνητικών εκπροσώπων, ειδικά όταν επίκεινται νέα αντιλαϊκά μέτρα ή δηλώσεις πολιτικού τσαμπουκά.

Τι είναι όμως η μεταπολίτευση και τι σηματοδοτεί το τέλος της;

Η απάντηση αν και φαίνεται με την πρώτη ματιά προφανής δεν είναι, καθώς ο όρος τείνει να λάβει τη θέση αυτού που στη θεωρία ονομάζεται κενό σημαίνον. Η μεταπολίτευση έχει καταστεί δηλαδή μια λεκτική εικόνα με θολό περιεχόμενο, που μπορεί κανείς να της προσδώσει διαφορετικές και αντικρουόμενες σημασίες ανάλογα με την πολιτική του «αφήγηση». Στο άρθρο αυτό λοιπόν, θα αντιμετωπίσουμε τη μεταπολίτευση ως έναν ιδιαίτερο κοινωνικό και πολιτικό συσχετισμό δυνάμεων υπέρ των λαϊκών δυνάμεων, ο οποίος προκύπτει μέσα από μια συνισταμένη παραγόντων με καθοριστική όμως τη σφραγίδα του λαϊκού παράγοντα, της αντιδικτατορικής πάλης, της εξέγερσης του Πολυτεχνείου, του ειδικού νεολαιίστικου ριζοσπαστισμού, της έντονης πολιτικοποίησης και τέλος μιας αλύγιστης ιστορικής μνήμης του εμφυλίου και του μετεμφυλιακού αντιλαϊκού ρεβανσισμού.

Μια τέτοια ανάγνωση της μεταπολίτευσης είναι προφανώς μερική, αλλά είναι, όπως θα επιχειρήσουμε να δείξουμε παρακάτω πολύ χρήσιμη ειδικά για την κατανόηση της σημερινής χρήσης του όρου στον κατεστημένο λόγο. Καταρχήν ας ξεκινήσουμε από μια μετατόπιση αυτής της χρήσης. Ένα προηγούμενο διάστημα κυρίως πριν το ξέσπασμα της κρίσης αυτό που χρωμάτιζε το τέλος της μεταπολίτευσης ήταν μια επιθυμία μετάβασης σε «μια Ελλάδα «κανονική», cool, μεταδογματική, ευπρεπισμένη» όπως περιγράφει ο Ν. Σεβαστάκης αποκαλώντας τους φορείς αυτής της αντίληψης νέους φιλελεύθερους. Περιέγραφαν ένα αναλυτικό πλαίσιο έξω από το κλασσικό συγκρουσιακό πολιτικό δίπολο αριστεράς – δεξιάς και ένιωθαν έντονη αποστροφή προς τους εξτρεμισμούς και τα άκρα. Η τάση αυτή βίωσε μια πρώτη συντριβή το Δεκέμβρη του 2008 και μια δεύτερη στο δόγμα του σοκ των μέτρων κυβέρνησης – ΕΕ – ΔΝΤ και στον παρατεταμένου λαϊκού αγώνα για την ανατροπή την τελευταία διετία.

Το τέλος της μεταπολίτευσης ήρθε στη νέα κατάσταση να επενδύσει ιδεολογικά την αναδιάταξη του πολιτικού συστήματος, την αντιδραστική στροφή, την εμπέδωση του κοινοβουλευτικού ολοκληρωτισμού, τη μόνιμη κατάσταση έκτακτης ανάγκης και τη γιγαντιαία επιχειρούμενη αναδιάρθρωση. Εδώ δε χωράνε πλέον cool μύθοι και ο κυρίαρχος λόγος περί μεταπολίτευσης έχει ξεκάθαρο ταξικό και πολιτικό πρόσημο. Ας δούμε δυο παραδείγματα, ένα από τον πολιτικό κόσμο κι ένα από τα λεγόμενα θινκ τανκ της αστικής τάξης. Ο Γ. Παπανδρέου στη συζήτηση στη Βουλή για το νόμο – έκτρωμα της Διαμαντοπούλου τόνισε ότι πρέπει να τελειώνουμε με το σοβιετικού τύπου εκπαιδευτικό σύστημα της μεταπολίτευσης. Ο διευθυντής του Ιδρύματος Οικονομικών και Βιομηχανικών Ερευνών Γιάννης Στουρνάρας, ο οποίος σε πρόσφατο συνέδριο του Economist αποκάλεσε την Ελλάδα μετά το 1974 «χώρα του αριστερισμού» και σε αρθρογραφία του αποκαλεί το ελληνικό δημόσιο «σοβιετικό εργοστάσιο» αποδίδει τις δυσκολίες στην επιχειρηματικότητα στην αριστερή νοοτροπία που επικράτησε στη μεταπολιτευτική Ελλάδα.

Γιατί παρουσιάζουν την Ελλάδα της τελευταίας 30κονταετίας σαν περίπου σοσιαλιστική;

 Οι τραγελαφικές και ανερμάτιστες αναφορές σε σοβιετικά εργοστάσια στην Ελλάδα και το οριστικό διαζύγιο με την αριστερή νοοτροπία, πέρα από το χυδαίο αντικομμουνισμό, έχουν μια συγκεκριμένη στόχευση. Επιχειρούν με έναν εξαιρετικά βίαιο τρόπο να απονομιμοποιηθεί το κοινωνικό συμβόλαιο της μεταπολίτευσης. Ένα συμβόλαιο που προφανώς και είχε κυρίαρχες όψεις ενσωμάτωσης του κινήματος και της αριστεράς (με όλα τα συμπαρομαρτυρούντα αυτής της ενσωμάτωσης), αλλά είχε και πλευρές γνήσιας λαϊκής κι εργατικής επιβολής κατακτήσεων. Τη σημερινή περίοδο το στοιχείο της ενσωμάτωσης και των παραχωρήσεων ακυρώνεται από την ίδια την ιστορική κρίση του καπιταλισμού. Συντρίβεται ως εκ τούτου ένα ολόκληρο μείγμα αστικής πολιτικής, δόμησης κοινωνικών συμμαχιών και συνολικού προτύπου ηγεμονίας της προηγούμενης ευρύτερης περιόδου. Σαρώνεται μια δοσμένη δομή διακυβέρνησης και ένα ολόκληρο δίκτυο διαμεσολαβήσεων, ομάδων πίεσης, συνδικαλιστικής διαπραγμάτευσης κ.ο.κ.

Ας σταθούμε λίγο παραπάνω σ’ αυτό το σημείο. Προφανώς, αναδιατάσσονται ραγδαία και συνολικά οι όροι διεξαγωγής της ταξικής πάλης στο νέο τοπίο. Από πολλές απόψεις δυσκολεύουν οι συνθήκες. Ωστόσο απελευθερώνεται ένα πεδίο εν δυνάμει άγριου κοινωνικού ριζοσπαστισμού και νέων μορφών πάλης, ενώ αντικειμενικά «δένεται» πιο άμεσα ο οικονομικός με το συνολικό πολιτικό αγώνα. Οι «πάνω» αντιλαμβάνονται αυτή τη μεγάλη πολιτική και κοινωνική διεργασία στο λαό και την εργατική τάξη που με το βάθεμα της κρίσης και της επίθεσης επιταχύνεται (πχ. κίνημα πλατειών). Αυτό που τρέμουν είναι τους δύο παράγοντες που μπορούν να προσδώσουν στη νέα ριζοσπαστικοποίηση εξαιρετικά επικίνδυνες για το σύστημα εκρηκτικές διαστάσεις. Ο πρώτος είναι αντικειμενικός και είναι η οργανωτική και πολιτική αποσυγκρότηση (σε επίπεδων υλικών όρων) των μηχανισμών που επιτελούσαν στο παρελθόν το ρόλο της διαμεσολάβησης και της ενσωμάτωσης. Ο δεύτερος είναι το διακύβευμα της περιόδου που συνίσταται στο μπόλιασμα αυτής της διεργασίας με έναν συνολικό ανατρεπτικό πολιτικό προσανατολισμό από μια στρατηγικά εξοπλισμένη αντικαπιταλιστική αριστερά και ένα αναγεννημένο μέσα στη φωτιά της μάχης ταξικά ανασυγκροτημένο πολιτικό εργατικό κίνημα. Αυτή τη δεύτερη δυνατότητα είναι που προσπαθούν να τσακίσουν με κάθε τρόπο.

Έχοντας αυτά κατά νου, προκύπτει ότι πίσω από το τέλος της μεταπολίτευσης κρύβεται η εναγώνια προσπάθεια της αστικής τάξης να ανακόψει την πολιτική διεργασία στους κόλπους του λαού και να σφραγίσει τη νέα περίοδο με έναν αντιδραστικό προς όφελος του κεφαλαίου πολιτικό και κοινωνικό συσχετισμό. Ας πάρουμε το παράδειγμα της εκπαίδευσης. Όταν ο Πρετεντέρης έβγαζε μύδρους κατά του ασύλου, έγραφε για τη νεαντερτάλιο Αριστερά και έθετε στόχο Πανεπιστήμια που δε θα παραγάγουν οπαδούς του ΑΝΤΑΡΣΥΑ έπιανε μια πλευρά του νόμου που δεν πρέπει να υποτιμηθεί. Μέσω της επίθεσης στην ΕΑΑΚ ουσιαστικά έθετε επί τάπητος το ποθητό για το σύστημα τέλος εκείνου ενός ειδικού μεταπολιτευτικού συσχετισμού. Ενός συσχετισμού που επιτρέπει μέχρι σήμερα το ανατρεπτικό φοιτητικό κίνημα να είναι κοινωνικό και πολιτικό εργαστήρι για όλη την κοινωνία, να έχει κατοχυρώσει συλλογικές πρακτικές μαζικής επιθετικής διεκδίκησης και «από τα κάτω» εκβιασμού και τα Πανεπιστήμια να παραμένουν ζωντανοί χώροι πολιτικοποίησης και ορμητήρια κοινωνικής δράσης ακόμη και πέρα από τα στενά όρια του φοιτητικού συνδικαλισμού. Το τέλος της μεταπολίτευσης περνάει μέσα από το τέλος αυτού του Πανεπιστημίου.

Με αυτή την έννοια, αν αντιληφθούμε τη μεταπολίτευση ως συσχετισμό που ευνοούσε την επιβολή λαϊκών κι εργατικών κατακτήσεων σε συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες, σήμερα έχουμε να αντιμετωπίσουμε αυτό που ο Στ. Κουβελάκης ονομάζει αντιμεταπολίτευση.

Τι θα ακολουθήσει το τέλος της μεταπολίτευσης;

Με μια φράση που θυμίζει (σε άλλα βέβαια πλαίσια Βαλερστάιν), θα λέγαμε ότι την επόμενη περίοδο μπορεί να έχουμε κάτι πολύ καλύτερο ή κάτι πολύ χειρότερο από τη Μεταπολίτευση, σίγουρα όμως δε μπορούν να αναπαραχθούν οι θεμελιώδεις κοινωνικοί και πολιτικοί όροι που ιστορικά τη συγκρότησαν. Αυτό λοιπόν που τρέμουν οι θιασώτες του τέλους είναι μην τυχόν αναβιώσουν και αναπαραχθούν στις νέες συνθήκες οι λαϊκές όψεις της μεταπολίτευσης χωρίς μάλιστα τα βαρίδια της (μεταξύ των οποίων αξίζει να ξεχωρίσει κανείς την ΠΑΣΟΚική ενσωμάτωση της δεκαετίας του ’80, τις αυταπάτες της αριστεράς και την ενσωμάτωση της στο αστικό πολιτικό σύστημα με αποκορύφωμα τη συγκυβέρνηση).

Σε μια αποστροφή από το «μανιφέστο» που συνυπέγραψαν λίγο πριν τη 48ωρη Γενική Απεργία η εσωτερική τρόικα (Λοβέρδος, Διαμαντοπούλου, Ραγκούσης) τόνιζαν: «Η ελληνική πολιτεία, άρα τόσο το κράτος όσο και η κοινωνία, θα βρει και πάλι τον εαυτό της. Θα καταφέρει να ξαναβρεί αυτό που έχασε, δηλαδή την κλασική για τις προηγμένες χώρες δυνατότητα να συνδυάζονται αρμονικά οι κοινωνικές διαμαρτυρίες και συγκρούσεις, με τη λειτουργία των κλασικών τομέων της κοινωνικής ζωής και του κράτους». Αυτό είναι το μετα – μεταπολιτευτικό όνειρο της συμφιλίωσης των «παιδιών της αλλαγής». Όνειρα γλυκά και καλή προσγείωση!

Αυτό που τρέμουν είναι μια νέα εργατική, κοινωνική και πολιτική μεταπολίτευση της κοινωνικής πλειοψηφίας που μπορεί πραγματικά να αλλάξει τα πάντα και να μετατρέψει την Ελλάδα από πειραματόζωο των ΔΝΤ – ΕΕ – τραπεζών σε διεθνές πείραμα αντικαπιταλιστικής ρήξης κι ανατροπής. Μια νέα μεταπολίτευση πλατιάς δημοκρατίας των «κάτω» που δε θα περιμένει κοινοβουλευτικούς σωτήρες αλλά θα φτιάξει νέα (ή θα δώσει νέα ποιότητα σε υπάρχοντα) όργανα – θεσμούς εργατικού και κοινωνικού ελέγχου μέσα στους χώρους δουλειάς και παρατεταμένου λαϊκού εκβιασμού – επιβολής της θέλησης του λαού σε παγκοινωνικό επίπεδο. Μια μεταπολίτευση έξω από τη φυλακή του Ευρώ και της ΕΕ απ’ τη σκοπιά του εργατικού διεθνισμού. Μια μεταπολίτευση που δε θα σταματάει στα απαραβίαστα δικαιώματα του κεφαλαίου και της ελεύθερης αγοράς, αλλά θα τα παραβιάζει στο όνομα των εργατικών συμφερόντων εθνικοποιώντας χωρίς αποζημιώσεις τράπεζες και βασικούς τομείς της παραγωγής. Αυτός ο δρόμος είναι καταστροφή; Ξεκάθαρα ναι! Για το κεφάλαιο, τους ιμπεριαλιστικούς σχεδιασμούς, την Ευρωζώνη, την ΕΕ, τους G20, τις συνόδους τους κ.ο.κ. Για την κοινωνική πλειοψηφία είναι όρος επιβίωσης.

Ή εμείς ή αυτοί!

* Το κείμενο συμπεριλαμβάνεται στο νέο τεύχος  ( 16) του περιοδικού των Αναιρέσεων…

Advertisement